Inclusie begint
bij de stem

Wat als de stilste collega net het idee heeft dat alles vooruithelpt? Wat als één woord in een vacature precies die persoon doet afhaken die je nodig hebt? Wat als een ouder wegblijft van het oudercontact omdat de drempel hoger is dan we zien? Die vragen leven in bedrijven, scholen en organisaties. Op 23 oktober gaat Amal ermee aan de slag tijdens de Inspiratiedag Inclusie, met het Amalgram als houvast. De dag wordt geopend door auteur en opiniemaker Khalid Benhaddou.

Geert Van den Bossche, medewerker Diversiteit en Inclusie bij Amal, valt met de deur in huis. “Diversiteit is een feit. Inclusie is wat je ermee doet.” Het klinkt zo simpel, maar het is precies het verschil waar onze samenleving zich op stukloopt. We leven in superdiversiteit: teams, scholen, straten en diensten vol verschillende herkomsten, overtuigingen, talen, leeftijden en manieren van denken en leven. "Dat is geen keuze of agenda, het is de realiteit. De vraag is hoe we die realiteit vormgeven zonder talent te verliezen en zonder elkaar kwijt te spelen."

Eerst vragen, dan besluiten

We verklaren vaak te snel. Ouders die niet naar het oudercontact komen, “willen niet meedoen”. Een sollicitant met hoofddoek “past niet in het veiligheidsbeleid”. De stille collega “heeft niets te zeggen”. Geert glimlacht. “Inclusie begint wanneer we eerst de juiste vragen stellen. Niet waarom iemand niet kwam, wel welke drempel we niet zagen. Niet ‘mag dat wel’, maar ‘hoe kan het veilig’. Niet ‘wie praat het luidst’, wel ‘wie hoorde je nog niet’.”

Het Amalgram als houvast

Daarvoor ontwikkelde Amal het Amalgram: een speels maar stevig handelingskader, geïnspireerd op het tangram, de bekende legpuzzel met zeven vormen. Zeven bouwstenen die je op tafel legt wanneer een gesprek vastloopt. Geen toverdoos, wel een houvast dat de juiste vragen op het juiste moment naar boven haalt. “Het Amalgram houdt het gesprek bij de kern,” zegt Geert. “Het dwingt je om meerdere invalshoeken te bekijken in plaats van te rennen naar de snelste oplossing. Want een snelle oplossing zonder alle stemmen is zelden een echte, laat staan een duurzame, oplossing.”

Over die stemmen wil Geert langer spreken. In veel organisaties hoor je vooral wie vlot spreekt of wie macht heeft. Anderen zwijgen door gewoonte, taal, hiërarchie of voorzichtigheid. “Introverte collega’s. Nieuwkomers. Tijdelijke krachten. Hun stilte is geen leegte, maar onbenut inzicht. Tijdens de Inspiratiedag werken we aan tafels waar mensen zich veilig voelen om te spreken én uitgenodigd worden om nét buiten hun comfortzone te spreken. We duwen verschillen niet weg; we gebruiken ze om tot betere besluiten te komen.”

Net daarom opent Khalid Benhaddou de Inspiratiedag. Omdat hij denksporen openlegt en een ander perspectief aanreikt zonder te veroordelen. Daarna gaan de deelnemers zelf aan het werk: echte casussen op tafel, het Amalgram in de hand. Geen zaal vol notities die verdwijnen, wel concrete situaties en concrete stappen. Aan elke tafel zit een ambassadeur van Amal, iemand die spreekt vanuit ervaring en het gesprek verdiept.

Winst op talent

Wat levert dit op voor werkvloeren in bedrijven, scholen en organisaties? “Om te beginnen: winst op talent. Daarnaast zien divers samengestelde teams meer, bouwen ze genuanceerder en leren ze sneller van elkaar. Soms zit vooruitgang in kleine, zeer concrete aanpassingen.”

Bij Stad Gent volstond het om het brandalarm zichtbaar te maken voor een dove medewerker. Plots werd een ‘onmogelijk profiel’ een collega met een vaste plek. Bij een havenbedrijf bleek een hoofddoek geen struikelblok maar een ontwerpvraag: kies de veilige variant die voldoet aan de hygiëne- en veiligheidsnormen, en er werkt een gemotiveerde operator bij. "Inclusief handelen is niet iedereen identiek behandelen maar net durven kijken wat iemand nodig heeft om echt mee te kunnen doen."

Leren over sectorgrenzen heen

Amal brengt tijdens de Inspiratiedag sectoren bewust samen. “Want elke sector leeft in de realiteit van superdiversiteit, en iedereen heeft iets te leren van de ander.” Sommige teams brengen tempo en schaal mee, andere teams brengen aandacht voor mensen en voor het gesprek. Inclusie stopt niet aan de poort van een sector. Het is een weefsel dat je alleen samen sterker maakt. “Daarom is de diversiteit van de deelnemers geen extraatje maar een voorwaarde. Ze haalt ons uit onze eigen bubbel en laat ons hoger mikken dan we alleen ooit zouden doen.” vult Geert enthousiast aan.

Dat wordt tastbaar zodra die mix elkaar ontmoet. In de praktijk schuift ervaring mee aan tafel: een team dat jaren met diverse ploegen werkt, toont hoe je ritme en veiligheid bewaakt; een team dat diep in een buurt werkt, toont hoe je een lastig gesprek gaande houdt. Zo ontstaat kruisbestuiving.

Om van die uitwisseling meer te maken dan losse inzichten, keren we terug naar het Amalgram. Het Amalgram vertraagt waar het moet en stelt de vragen die we vaak overslaan: welke dynamiek speelt mee, welke machtsverhouding, welke betekenis hebben symbool, regel of ruimte?

We keren terug naar Geerts eerste zin. Diversiteit is een feit. Inclusie is werkwoorden kiezen: luisteren, vragen, uitnodigen, aanpassen, uitdagen, besluiten. Het zijn kleine werkwoorden met grote gevolgen. “We hoeven niet te wachten tot het ideaal binnenwandelt,” verklaart Geert. “We kunnen vandaag beginnen met het gesprek juist te voeren en de juiste stemmen te laten klinken.”

Begin klein. Meebewegen loont.

Want de grootste misvatting over inclusie? Dat het “te groot” is voor vandaag. Dat je eerst budget, dan tijd, dan rust nodig hebt. Geert schudt het hoofd. “Begin met luisteren naar wie je zelden hoort.” Communiceer de kernvragen op voorhand zodat de stille collega’s hun bijdrage kunnen voorbereiden en laat hen eerst aan het woord tijdens het overleg. Vraag bij elk besluit wie ontbrak in het gesprek. Herschrijf één vacaturetekst zodat hij uitnodigt in plaats van afschrikt. "Verwacht geen wonderen, maar tel het verschil: wie zich gezien voelt, neemt verantwoordelijkheid. Wie verantwoordelijkheid neemt, groeit."

Daarop bouwt Geert verder met een heldere boodschap: “Je verzetten tegen diversiteit kost energie.” Wie zijn buurt, team of organisatie wil houden zoals vroeger, sluit onbewust deuren, ontwijkt ontmoetingen en bouwt spanning op. Je ‘ondergaat’ passief, je voelt je geïsoleerd en onvrij om je leven, je werk, je omgeving mee vorm te geven. “Dat vreet aan handelingsruimte en draagkracht. Het maakt een organisatie op termijn minder relevant. Wie zich vastbijt in “zo doen we dat hier”, verliest mensen en kansen. De samenleving beweegt. Wie meebeweegt, wint aan vertrouwen en aantrekkingskracht.”